विश्व पर्यावरण दिवस

        

       विश्व पर्यावरण दिवसको निम्ति समर्थित रचना  

    मानसर्रोवर होमस्टे स्वच्छ भारत अभियानको एक स्वच्छाग्राही हुनुको नाताले म आफ्नो गाँउ समाजमा सदैव स्वच्छ सफा व्यवस्थित सुन्दर र सुरक्षित वनाउनको निम्ति कृत संकल्पित  छु  अनि मेरो हर दिनको शुरुवात गाँव पस्ने रामकृष्ण  आश्रम पथको सरसफाई मेरो घरको प्रवेश द्वार देखि एसआइबि गोलाईसम्म   गर्नेगर्छु।  आफ्नो एकल प्रयास लागे रहो मुन्ना भाई झैँ मेरो एकल कामको प्रभावले कुनै एकै जनाको मनमा   पनि सकारात्मक सोंच आवोस भन्ने मेरो मनसाय  विगत लामो वर्षहरुदेखि स्वच्छताको निम्ति केहि केहि गरु भन्ने मनमा लाग्छ तर  नगरबासीको स्वच्छताप्रति  हृदय परिवर्तन भएको म देख्दिन। बाटोमा मैले पैसा खर्च गरेर स्वच्छताको शपथ यसरि लेखेर  फलामको बोर्डमा लेखेर सम्झाउने कोशिष  गरेको छु। 

स्वच्छताको शपथ 8

    महात्मा गांधीले जुन भारतको सपना देख्नु  भएको थियो जसमा केवल राजनैतिक स्वतंत्रता मात्र थिएन तर एउटा स्वच्छ औ विकसित देशको कल्पना पनि थियो।
    महात्मा गान्धीले केवल परतन्त्रको जंजीरलाई  तोडेर माँ भारतीलाई  आजाद बनाएको थियो।
    अब . हाम्रो कर्तव्य हुन्छ कि मैला-फोहोरलाई हटाएर भारत माताको सेवा गर्नु पर्ने। म शपथ लिन्छु कि आफै पनि  स्वच्छता प्रति सचेत बनी त्यसको निम्ति समय दिने।
    प्रत्येक वर्ष १०० घण्टा अनि प्रत्येक हप्ता २ घण्टा श्रमदान गरेर स्वच्छताको संकल्पलाई सफल बनाउने।
    म न  फोहोर-मैला गर्नेछु न कसैलाई मैला-कुचैला फाल्न  दिनेछु।
    सर्वप्रथम म स्वयं, मेरो परिवारद्वारा, मेरो इलाका, गांव-घर, मेरो कार्यालय परिसर सँधै स्वच्छ राख्नेछु।
    म मान्दछु कि संसारमा जुनै पनि  देश स्वच्छ देख्दछन त्यसको कारण हो त्यस देशको हरेक नागरिक                स्वच्छताको निम्ति मन बचन कर्मबाट  कृत-संकल्पित हुन्छन।
    यस विचारलाई आत्मसात गरी म गांव-घर, गल्ली-गल्ली स्वच्छ भारत मिशनको प्रचार गर्नेछु। 

    आउनु होस हामी सबै मिलेर भावी संततिको निम्ति एउटा स्वच्छ भारत निर्माण गरी गरीबी-बिमारीबाट उन्मुक्त समृद्ध देश बनाऊनमा सहयोग 9

         विश्व जल दिवश संयुक्त राष्ट्र संधद्वारा iहरेक वर्ष २२ मार्चको दिन प्रतिपालन गर्ने गर्दछ  यसको मुख्य अवधारणा हो शुद्ध पेयजलको खाँचो वर्तमानलाई सम्पूर्ण विश्वलाई परिरहेको छ। यस दिनको मुख्य नारा नै शुद्ध जलको मुहान तथा संसाधनाहरुको  संरक्षण र संर्द्धना  गर्नु हो।  हामी  प्रत्येद दिन शुद्ध जल, स्वच्छता औ आरोग्यता  बारे ध्यान दिन्छौ(WASH) जसद्वारा  विकासको  लक्ष्य प्राप्ति  बारे पालन र प्रतिलक्षित हुन सकोस। भन्नु नै हो भने हामी  मानव चोला  यति भाग्यमानी छौ कि यस सुन्दर धरती माताको कोखमा १००० वर्षको पूर्न : जन्म पश्चात जन्म ग्रहण गरेका छौ तर दुर्भाग्यको कुरो वर्तमान विकासको गतिसंगै मानव जातिले हाम्रो पर्यावरण र परिवेशलाई विभस्यरुपमा  क्षति पुराएका छौ। ब्रम्हाण्ड तथा धरतीको उष्णता ,टिभी  टावर तथा  मोबाइल फोनको अत्याधिक  प्रयोगबाट उत्सर्ग    हुने विकिरणको दुष्प्रभावले प्रर्यावरण तथा प्रकृतिबाट परागमन गराउने प्रमुख साधक मौरी, पुतली र  किट -पतङ्गहरु  विलुप्त भएर गएको हामी  हाम्रै आँखाले देख्दैछौ। वैज्ञानिकहरु भन्छन् यदि संसारबाट मौरी  मासिएर गए एक दिन यो धरतीको अवस्था  नै हुंदैन।खाने पानीको मुहान, धारा, सिम्सारहरु दार्जिलिड , कालिम्पोग अनि सिक्किमको पहाडी क्षेत्रहरुमा सुख्दै  गई रहेको छ कारक-तत्व वन-जंगल  विनाश औ पानीको , सिमसार, धाराको सठिक  संगरक्षण र सम्ब्धर्नको  कमीले। जलको महत्व परिवारको रहन-सहन , हाम्रो संस्कार संस्कृति , हाम्रो आफ्नै धार्मिक रिति- थिती आफ्नै भलाकुसारी , हाम्रो आफ्नै पर्यावरणसंग  निर्भर गर्छ। सवैको निम्ति विभिन्न प्रकारले पानीको फाइदा र आफनै कल्याणको निम्ति पानीको खाँचो र  पेय जलको मुहान, सिमसार, धाराहरु तथा  उदगम स्थलहरु संरक्षण र सम्वर्धन सठिक  रितले सर्व हितार्थको निम्ति  हुनु जरुरी  छ। 

     " सेभ द हिल्स " कालिम्पोंग सामाजिक  संस्था औ बन विभागको भुमि संगरक्ष्ण  प्रभागको प्रयासमा Mountain Initiative, India ICIMOD,NMHS  द्वारा प्रदत्त आर्थिक सहायोगको माध्यमबाट   कालिम्पॉङ्ग  खासमहल मौजाको छिबो पस्योर र कालिम्पॉङ्ग नगरपालिका क्षेत्र चालिसे इलाकाको सुक्दै गएको सिमसार, धारा र पानीको मुहानहरुलाई पुरुनोद्धार होस भन्ने उद्येश्य राखेर   Spring Water Revival Initiative को एउटा प्रयोगात्मक योजना मेरो गाँव चन्द्रलोक र हेप्पी भिल्ला १८ नम्बर वार्डमा केही  वर्ष अधि शुरु गरेको थियो जँहा     जमीनमा वर्खाको पानी बगेर नजावोस भनेर  जमीनमा  ठाँउमा  ठाँउमा खाल्डाहरु खनेर उक्त क्षेत्रमा एउटा बोर्ड लगाएको छ। 

                                    

                                   

 " सम्पूर्ण क्षेत्रभित्र प्रवेश निषेधको नोटिस पनि लगाएको छ  ताकि उक्त इलाकामा दुर्गन्ध र फोहोर मैला फाल्ने गर्छ।  मेरो घरको प्रवेश द्वारमा गांवको  भतुवा कुकुरहरुले रगतसरी  फालेको सेनेटेरी  प्याड र नानीहरुको प्रयोग गरेको नकुहुने प्याम्परहरु बोकेर रामकृष्ण आश्रम पथमा ल्याएर जताततै फाल्ने गर्छ।  फोहोर मैला क्षेत्रवासीहरुले नफालोस भन्ने उद्धेश्य लिएर मैले एउटी असहाय बृद्धाको घर छेउमा अस्थायी व्दैलो बनाएर पनि राखेको छु   दुर्भाग्यको  बिषय चन्द्रलोक हाउस डाँडाको मानिसहरुको प्रत्येक घरबाट निस्कने फोहोर मैला उक्त स्प्रिग  वाटर रिभावल स्किम क्षेत्रको टाउकोमा आइ फाल्ने गर्छन।फलस्वरुप  क्षेत्रमा पर्यावरण दुषित बनाएको छ अनि बर्खामा फोहोर मेलाको कारण झिंगा र मच्छर पैदा हुनु  स्वभाविक पनि हो।  फोहोर मेलाको पानी  वगेर स्प्रिङ्ग  वाटर रिभावल स्किमको खाल्डोहरुमा पसेर पानीलाई नै दुषित गर्ने गरेको छ।  हेप्पिभिल्ला छेव अवस्थित पानीको मुहानलाई नै दुषित बनाएको छ।  वाध्यतावश त्यही  धाराहरुमा उम्रेको  पानी  क्षेत्रवासीहरुले पिउने गर्छन। कालिम्पॉङ्ग नगरपालिकाले धुरी खजाना र व्यापार लाइसिन्स रिन्यू गर्दा गार्वेज डिस्पोजल कर पनि उठाउने गर्छन तर नगरपालिकाको फोहोर मैला उठाउने वाहन समयमा आउने व्यवस्था नभएको कारणले घरमा थुर्पेको मैला फेरी पुरानै ठाँऊमा फाल्ने गर्छन   . हालाकि हाम्रै गांवमा  नगरपालिका विभागको  वैषजिक अधिकारीको वास स्थान पनि अवस्थित छ साथै   भारत सरकारको गृह विभागको महत्वपूर्ण दफ्तर  पनि अवस्थित छ। 

 

        पानीको मुहानको छेउ-छाँवंमा यसरि क्षेत्रवासीहरुले  फोहोर गन्दगी फाल्छ भने यो कस्को  दोष? कालेबुड़ भित्रिने दैनिक जिपमा ओसारे पैसामा किनेको  पेय जलको गुणवता  के पिउने योग्य होला ? प्रशासन र अचेत राजनितिक नेताहरुले कहिले जनताको वुनियादी  खांचोलाई ध्यान दिएका छन ? ? ? जनता कहिले जागरिका बन्ने ??

.

      तर  क्षेत्रवासीको वाध्यताको  तथा पर्यावरण विषय अचेतावास्थाको कारणले जति नै मानिसहरुलाई घरको फोहोर  मैला फाल्न त्यही  अवैध दम्पिंड स्थानमा फाल्ने गर्छन । मानसरोवर होमस्टेको माधय्मवाट   जग्गा  जग्गामा स्वच्छ  भारतको अभियान सन्देश लगाउने प्रयास हुंदा हुंदै भएता पनि  मानिसहरु अटेरीपूर्वक क्षेत्रको परिवेश औ  पर्यावरण  कलुषित बनाएको छ।  यो समस्या केवल मेरो इलाकामा मात्र नभएर सम्पूर्ण पहाडी भेकको ज्वलन्त मानव निर्मित समस्या हो। 

    

    विश्व पर्यावरण दिवसमा साँची मनले के कसैले एउटा वुक्षको विरुवा आफ्नो  घर आँगन  तथा आफ्नो 

क्षेत्रमा रोपेका छ ?    हो विपन्न परिवारलाई गाँस बास मुलभुत वुनियादी सुविधा मोदी सरकारले प्रदान गर्देछ।  हामी  देख्छौ कालिम्पोंग जस्तो सानो शहरमा मोदो आवास च्याउ  सरह निर्माण हुंदैछ त्यो राम्रो काम हो तर घरमा लाग्ने काठपात बन विनाश गरेर असामाजिक तत्वहरुले अवैध वेच-विखान गरेको तत्थसंग किन प्रशासन अनविज्ञ छन्  प्रश्न चिन्ह छ हाम्रो अगाडि।  पर्यावरण परिवेश संगरक्षण परिमार्जन विषय गम्भीर आत्म-आलोचना गर्ने समयको मांग पनि हो औ भावी सनन्तीको  निम्ति हामीले के गरेर जाने ?? नत्र भने न्याउरी मारी पछितो सिवाई हामीसँग अरु केही हुनेछैन। 

        भुटान जस्तो  एउटा सानो अबिकसित देश स्वच्छताको निम्ति अति संवेदनशील औ  कृतसंकल्पित् छ।  म र मेरी श्रीमती  पुष्पको भुटान देशको  नियात्राबाट एउटा स्वच्छताको सुमधुर सुखद  अनुभव  र ज्ञान हासिल गरेको छौ त्यो हो स्वच्छ देश सुखी देश आरोग्य भुटान देश  र थिम्पुमा     अवस्थित पशु पक्षी उधानको  प्रवेशद्वारमा नै राजाको राज संदेश मनमा छुने सकारात्मक सोंच मेरो क्यामराको लैंसमा कैद गरेको परिदृश्य