प्रस्तोता सन्तबी गुरुङ , कलेबुङ्ग
आजदीको अमृत महोत्सवको शुभ पर्वमा हर घरमा तिरंगाले राष्ट्रबोध र राष्ट्रिय प्रेमको बिशेष यस पुनित दिवसमा कालिम्पोंगको गरिमा र ऎतिज्यलाई स्वतन्त्रता सेनानी दल बहादुर गिरीको योगदान र जीवनी सम्बन्धित आलेख
भारतवर्षको स्वतन्त्रता संग्रामको एक शताव्दीको एउटा लामो काल खण्डको गाथाहरु स्वतन्त्रता संग्रामको इतिहास पठन गरेर हामी अवगत गर्न सक्छौ। महात्मा गान्धीको नेतृत्वमा भारतवर्षमा धेरै स्पुतहरुले स्वतन्त्रताको संग्राममा प्राणाहुति तथा सर्वश न्यौछावर गरेका थिए। देश भक्तिको उदाहरण औ देशको आजादिको निम्ति तिनताक दार्जिलिंग क्षेत्रबाट शहीद दल बहादुर गिरीको उत्सर्गलाई देशको स्वतन्त्रता आन्दोलनको इतिहासमा सदैव सुवर्ण अक्षरमा अंकित भएको छ। दल बहादुर गिरीले आफ्नो छोटो जीवन कालमा देशको निम्ति एउटा महान कार्य गरेर गएको इतिहास सायद भारतको yyy राष्ट्रियस्तरको नेतृत्व गर्ने कांग्रेसी स्वतन्त्र सेनानी दल बहादुर गिरी थिए जसलाई तिनताकको अखिल भारतीय काँग्रेस दलका अग्रिम पक्तिका शीर्स नेताहरुको एक प्रियप्रात हुन पुगेका थिए। त्यस समयमा भारतवर्षमा गोर्खाहरुप्रति सन्देह अनि नफरतको दृष्टिकोणले हेर्थे। गोर्खाहरुलाई ब्रिटिश हुकुमतको दोस्रो पक्तिको योद्धाकोy रुपमा कार्यरत रहेको हेय दृष्टिले गोर्खाहरुलाई अन्य भारतीयहरुले हेर्ने गर्छन । भनौ नै भने गोर्खाहरुको स्वतन्त्रता संग्राममा नगन्य भूमिकाको पालन गरेको इतिहासमा पाऊछौ। तर त्यो साँचो होइन। आधुनिक भारतको स्वतन्त्रता संग्रामको इतिहासको घटनाहरु र इतिहासको पुन: खोजी गरेर गोर्खाहरुको बलिदान विषय उजागर गर्ने दायित्व अब हाम्रो शिक्षित जमातले वहन गर्नु पर्छ। गोर्खाहरुलाई जनरल डायरको कमानमा जलिनवाला नरसंहार गरेको उत्तरदायी बनाएको इतिहासमा घटना उल्लेखित छ। हालैमा प्रकाशित जर्नलमा ले० जनरल शक्ति गुरुडले त्यस घटनामा गोर्खा पल्टनको कुनै सहभागी नरहेको प्रमाणिक तत्थ पेश गरेको छ। भारतीय राजनैतिक दलहरुद्वारा गोर्खाहरुप्रतिको नकारात्मक सोंचलाई यस्तै तत्थपरक खोंज -पत्रहरुको माध्यमबाट निराकरण गर्न पर्ने समयसाक्षेप माग हुन गएको छ। भारतवर्षको स्वतन्त्रता सेनानीहरुमा भारतीय गोर्खा समुदायबाट रत्न बहादुर गिरी , हेलेन लेप्चा (सावित्री ,देवी )कृष्ण बहादुर मुखिया, क्याप्टन राम सिंग ठकुरी, पुष्प कुमार धिसिड , गागा छिरिड लेप्चा, सुवेदार निरञ्जन कुमार छेत्री, मेजर दुर्गा मल्ल, जंगवीर सापकोटा, जोम्बे पाल आदि सहीदहरुका परिचय हाम्रा गोर्खा पिड़ीलाई चिनाउनु पर्ने दायित्व हाम्रो पनि हो।
दल बहादुर गिरीको विषयमा इतिहासकार निर्मल चन्द्र चौधरीले यसरी वर्णन गरेका छ , " One who destined to become the greatest exponent of India Freedom Struggle amongst the Indian Nepalese the life story of Dal Bahadur Giri is worth recounting just to become fully aware of our glorious freedom struggle and the past played by Giri in which was never really sought to be estimated correctly by us." दल
बहादुर गिरीलाई कांग्रेस दलका सर्व भारतीय राष्ट्रीय नेतृत्व महात्मा गान्धी र सुभाषचन्द्र बोसको आंखामा एक साँचो स्वतन्त्रता संग्रामीको रुपमा हेर्ने गर्थ्यो।
८ मार्च १८८७ मा दार्जिलिंग शहरको चोक बजारमा पिता शिब लाल गिरि र माता निर्मला देवी छेत्रीको कोखमा जन्मेको थियो। शिब लाल गिरि ब्रिटिश सरकारको पुलिसको रुपमा कार्यरत थिए। दल गिरी तीन भाइहरु मध्ये माइलो छोरा थिए। जेठा दाज्यु दाज्यु अगम सिंग गिरि अनि कान्छा भाई मन बहादुर गिरी। ६ वर्षको उमेरमा दार्जिलिंग सरकारी विधालयबाट शिक्षा प्रारम्भ गरेको थियो अनि १६ वर्षको उमेरमा ENTERANCE EXAMINATION पास गरेका थिए। तत्पश्चात दल बहादुर गिरीले प्राथमिक पाठशालामा गिरुबाको रुपमा केहि महिना काम गरेको थियो। १९०३ सालमा जल पहाडको स्टेशन स्टाफ हस्पिटलमा एक किरानीको पदमा नियुक्ति पाएर काम गरेको थियो। त्यस समय बम्पस दार्जिलिंग जिल्लाको डिपुटी कमिशनर मिस्टर एस बम्पसद्वारा दल बहादुर गिरीको कार्य कुशलता र लगनशीलता देखेर तिनलाई डिपुटी म्याजिस्त्रेटको पदमा नुयुक्तिको सिफारिस गरिएको थियो तर मेडिकल जाँचमा अवतिर्ण भएको थियो। दल बहादुर गिरि आफ्ने काममा सन्तुष्ट थिएन। उनी ----ल्यकालदेखि नै राजनीति, सामाजिक जागरण अनि समाजको उठानको निम्ति केहि नँया गर्ने सोंच राख्थे। जब दार्जिलिंगमा GORKHA UNION LIBRARY सस्थान खोलिएको थियो त्यस संस्थाको मुख्य आयोजकको रुपमा चयन भई सामाजिक सेवामा लागेको थियो। उनकै कठोर मेहनत र अथक प्रयासमा दार्जीलिंगमा पुस्तकालयको गरिमा र प्रसारण गरेर धेरै सदस्यहरु बनाउन सफल भएको थियो। पुस्तकालयको माध्यमबाट पुस्तकहरुको पठन पाठनबाट उनलाई भारतीय समाज बिषय अध्ययन गंरेगर्ने सुजोक मिलेको थियो।
भारतीय स्वतन्त्रता संग्रामको चिंगारीको बौद्धिक अनि राजनैतिक सचेतना जगाउनुमा बंगालको बंगाली शिक्षित समाजको ठुलो भूमिका रहेको सत्य हो। यसैकारण बंगालको वैचारिक क्रान्तिलाई जरासंगै मार्ने षड्यन्त्र १६ अक्बुबर १९०६ मा लार्ड कार्जन भाइस रोयद्वारा बंगाललाई पश्चिम बङ्गाल अनि पूर्व बङ्गाल दुई प्रान्तमा विभक्त गरेको आदेश सरकारी राजपत्रमा प्रकाशित भएको थियो। यस आदेशको बिरुद्ध दार्जिलिंगको निरप्रेन्द्र हिन्दी पब्लिक हलमा एउटा विरोध सभा आयोजन गरेको थियो। त्यस सभाको मुख्य वक्ता सिस्टर निवेदिता अनि देशबन्धु चितरंजन पाल थिए। राष्ट्रवादको विरुवा त्यहि सभामा एक युवा गोर्खा दल बहादर गिरीको हृदयमा पनि बिजारोपन हुन् गएको थियो।
१९१० सालमा २३ वर्षको उमेरमा दल बहादुर गिरीले कुमारी कृष्ण माया छेत्रीसंग विवाह गरेको थियो। परिवारको भरण-पोषण र नयाँ ठाँउमा अवसरको खोजीमा दल बहादुर गिरीले सिक्किम राज दरवारमा हेड क्लर्कको पदमा नियुक्ति पाएर गान्तोक बसाई सरेका थिए। आफ्नो कार्य दक्षता र इमानदारिताको कारण छोटो अवधिमा नै उनी राजा छोग्यालको प्यारो हुनु पुगेको थियो। १९११ सालमा दिल्ली दरवारमा राजासंग उनको विशेष अतिरिक्त कार्यपालको रुपमा सभागी भएका थिए। राज दरवारमा दल बहादुर गिरी ख्याति र उन्नति देखेर अन्य दरवारको भारदारहरु जल्न थालेको थियो अनि उनलाई फँसाउने षडयन्त्र रच्ने मध्ये बिशेष एक एग्लो इण्डियन अधिकारीले काजीहरुसंग मिलेर दल बहादुर गिरीलाई विभिन्न प्रलोभन देखाउने काम भएको थियो। काजीहरू रैतिहरुबाट नायजाज कर वसुलीको पैसा रुपंया १०००/- घुस दिएर फंसाउने कोशिष गरेको थियो तर गिरीले रुपिंयालाई उनीहरु कै मुख्यमा फ्याँकेर आफ्नो स्वभाविमान र इमान्दारितालाई दृष्टान्त देखाएको थियो। दल बहादुर गिरीलाई फ़साउनुको निम्ति काजीहरू राजालाई गिरीको विरुद्ध विभिन्न प्रकारको जालसाय र चाप्लुसी गरेको कारण राजालाई दल वहादुर गिरीलाई नोकरीबाट बर्खास्त गरेको थियो। गिरी सदैव आवाजरहित रैतिहरु को सहयोगको पक्षधर थिए। राजाको हुकुम बमोजिम १९१६ कालमा दल बहादुरलाई वर्खास्त गरी सिक्किमको सीमाना राम्फुसम्म पुलिसको एस्कर्ट लगाएर देश निकाला गरेको थियो । राजाको आदेश विरोधमा आफ़्नो स्वभाविमानको निम्ति कानुनी लडाई लडेर उनी दोषमुक्त भएका थिए। राजाmmmmmmmmmmलाई दल बहादुर गिरि विरुद्ध षडयन्त्र भएको थाहा पाए पछि गिरीलाई ससम्मानतर पुन: नोकरीमा बहाल गर्ने आदेश पत्र पठाईएको थियो तर आत्म-सम्मानको धनी गिरीले राजाको नियुक्ति पत्र इन्कार गरेको थियो।
त्यस काल खण्डमा भारतवर्षमा ब्रिटिश हुकुमतको विरुद्धमा अशान्तको लहर छाइसकेको थियो। महात्मा गान्धीको नेतृत्वमा स्वाधिनताको क्रान्तिको शंखनाद भई सकेको थियो। सिक्किमबाट फर्केर दलबहादुर गिरीले Hillmens Tea & Trading Company मा काम गर्न थाले। तिनताक तिनलाई Darjeeling Poeple Association को कालिम्पोंग शाखाको उप-सचिवको निम्ति चयन गरिएको थियो। ब्रिटिश शासनकालमा चिया कमानको श्रमिकहरुको अत्याचार र शोषण विरुद्ध आवाज उठान गर्न दल बहादुर गिरी कृत-संकल्पित भई उठे। Defence of India Act भंग गरेको विरुद्धमा श्याम सुन्दर चर्कवती कालिम्पोंग जेलमा कारावासको सजाई भोगिरहेका थिए। दल बहादुर गिरिको उनीसित धनिष्ट मित्रताको कारण उत्तर बगालको वरिष्ठ कांग्रेस दलको नेता डाक्टर चारु चन्द्र सन्यालको सम्पर्कमा आए औ दल बहादुर गिरि कांग्रेसी कार्यकर्ता हुन पुगे। कांग्रेसी नेता श्याम सुन्दर र डाक्टर चारु चन्द्र सन्यालको प्रभाव र प्रोस्ताहनमा दल बहादुर गिरी अखिल भारतीय कांग्रेस दलको १९१७ सालको कलकत्ता अधिवेशनमा भागलिन पुगेका थिए। त्यस अधिवेशनको सभापतित्व श्रीमती एन्नि बिसेटले गरेकी थिइन। त्यस अधिवेसनको दौरान दल बहादुर गिरीले कांग्रेस दलका वरिष्ठ कांग्रेस दलको नेतृत्वबीच एक कांग्रेसी नेताको रुपमा चिनिन थाले। वरिष्ठ नेतृत्व जस्तै जानकी नाथ धोशाल औ देश बन्धु चितरञ्जन पालसंग वार्तालाभ गर्ने सुयोग पाए। इतिहास साक्षी छ कि दल बहादुर गिरी बाहेक दार्जिलिंग भेकबाट अन्य कुनै व्यक्तिले कांग्रेस दलको अधिवेशनमा पहिला भाग लिएका थिएनन । १९१८ सालमा कांग्रेस दलको दिल्ली अधिवेसनको सभापति पण्डित मदन मोहन मालवी थिए। दल बहादुर गिरी पनि अधिवेशनमा सम्भागी भएको थियो। अधिवेसनको अन्तिम दिनमा तिनलाई महात्मा गान्धीजीसित व्यक्तिगत भेटवार्ता गर्ने सुयोग मिल्यो अनि गान्धीजीको प्रेरणा र शिक्षा पाई पुर्ण परिवर्तित भई स्वतन्त्रताको संग्राममा होमिन पुगेका थिए।
बिजय लाल चटर्जीको उल्लेख अनुसार, " कांग्रेस दलको अधिबेसन :पश्चात दल बहादुर गिरी पूर्णत: परिवर्तित भएको इयो। माँ भारतीको स्वतन्त्रताको निम्ति कृत संकल्पित भएको थियो। अल्प कालमा नै दल बहादुर गिरि कांग्रेस दलका प्रख्यात नेतृत्व माझ एक प्रक्याता नेतामा गनिन थाले। गिरीलाई "पहाडी गान्धी" को उपमाले चिनिन थाले।" अखिल भारतीय कांग्रेस पार्टीको चन्दाको दुर गिरीमा । माँ भारतीको स्वतन्त्रताको निम्ति कृत-संकल्पित थिए। अल्प कालमा नै दल बहादुर गिरी कांग्रेस दलको प्रमुख नेतृत्व बिच "पहाडी गान्धी" को उपमाले चिनिन थाले। १९२० को नागपुर काँग्रेसी दलको अधिवेशन विजय राधव आचार्यको अध्यक्षतामा आयोजित भएको थियो त्यहाँ तिनले गोर्खाली स्वयंसेवकहरुको सहायताले चर्खा अनि तक्लु संस्कारको झांकी पेश गरेका थिए। गान्धीजी गिरीसंग प्रभावित भई गिरीसित प्राइभेत अर्न्तलाप गरेका थिए जसको फलस्वरुप गिरीमा अझ राष्ट्रवादी हुन् पुगेको थियो। नागपुर अधिवेशनबाट फर्केर दल बहादुर गिरीले दार्जिलिंग जिल्ला कांग्रेस कमिटिको सभा कालिम्पोंगमा आयोजन गरेका थिए जुन समय गिरी आफ्नो परिवारसंग कालिम्पोंगमा बसोबास गर्थे। त्यहि सभामा दार्जिलिंग जिल्ला कांग्रेस कमिटिको गठन गरिएको थियो अनि दलको मुख्यालय कालिम्पोंग महाकुमाको दार्जिलिंग जिल्लामा राजनैतिक परिवेश पेदॉङ्गमा स्थापना गरिएको थियो । गिरीले अखिल भारतीय कांग्रेस पार्टीको चन्दा संग्रहको रसिद, दलको नियमावली औ अखिल भारतीय कांग्रेस दलको लेटर हेड प्याड पनि लिएर आएको थियो। गिरीको सम्पूर्ण परिवारको सदस्यहरु अनि अन्य कांग्रेसी दलका कार्यकर्ताहरु १९२१-२२ को असहयोग आन्दोलनमा भागिदार गएका थिए। दार्जिलिङ्ग जिल्लामा पनि जनसाधारणमा राजनैतिक जागरण आएको पनि त्यहि कालखण्डलाई मानिन्छ। केही चिया कमान श्रमिकहरुले पनि विदेशी सामानहरुको वहिष्कार गर्न शुरु गरेका थिए। रजत कान्ति रोयको पुस्तक "Social conflict and Political Unrest in North Bengal" मा उल्लेख गरे बमोजिम दल बहादुर गिरीको आव्हानमा चिया बगानका श्रमिकहरुले डेपुटी कमिंश्नर कार्यालय अधि भेला भएर "बन्धे मातारम" अनि "गान्धीजी कि जय " नारा बुलंद गरेका थिए। त्यस समय दार्जिलिंग जिल्लामा राजनैतिक परिवेश उग्र बन्दै गैरहेको थियो। दार्जिलिंग जिल्ला Excluded Area भएको कारण डेपुटी कमिश्नरद्वारा निरंकुश शासनगर्ने गर्थ्यो। डेपुटी कमिश्नरको कार्य संस्कृतिलाई गर्वनर तथा प्रादेशिक सदनले पनि हस्तक्षेप गर्न सक्दैनथ्यो।
१९२० सालमा कालिम्पोंगमा दार्जीलिंग जिल्ला कांग्रेस कमिटि दल बहादुर गिरीले गठन गरेको थियो। कांग्रेस भित्र दल बहादुर गिरीको नाम एक परिचित कार्यकर्ताको रुपमा चिनिन थाल्यो। प्राय जसो कांग्रेस दलको शिर्ष नेत्ताहरु जेलमा कैद भएको समयमा श्री सी आर दासद्वारा दल बहादुर गिरीको नाम कांग्रेस दलको सभापतिको पदको निम्ति प्रस्तावित गरिएको थियो।
१9२१ सालमा मिस्टर एस डव्लु गोडेद्वारा दार्जिलिंग रिंक सिनेमा हलमा एउटा सभा आयोजन गरेको थियो कि असहयोग आन्दोलनको विरोधमा जनमत संग्रह गर्ने उद्धेशय लिएर । त्यस सभामा विशेष ब्रिटिस राजको हुकुमतको पक्षधरलाई मात्र सभामा निमन्त्रणा-पत्रद्वारा निमत्याएको थियो तर दल बहादुर गिरि औ अन्य कांग्रेस दलको कार्यकर्ताहरुको प्रवेशमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। तर दल बहादुर गिरीले भने त्यस सभामा कुनै पनि परिस्थितिमा प्रवेश गरी ब्रिटिश राज हुकुमतको मनसाय जान्न चाहान्थे। उसको साथी प्रतिमान तामाङ्गलाई खरसाङ्गबाट प्रतिनिधित्वको निम्ति बोलाइएको थियो उनको सट्टामा दल बहादुर गिरि हलभित्र प्रवेश गरेको थियो। सभा प्रारम्भ हुन अधि जन सभाको कायदा कानुनलाइ अवहेलना गरी डिपुटी कमिशनर मिस्टर एस डव्लु गोडे सभा कक्षमा प्रवेश गरि सभापतिको आसन ओगटेर बसेका घटनाले उपस्थित जन साधारण असमज्यमा परेको थियो। , दल बहादुर गिरीलाई मिस्टर गोडेको व्यवहारप्रति असहय तथा अपमानित बोध भएको कारण डिपुटी कमिशनरको व्यवहारको बिरोधमा नारा लगाउन थाले। डिपुटी कमिशनर अनि उनको चम्चाहरुले गिरीलाई हलबाट पक्रेर वाहिर निकाल्ने प्रयास गर्न थाले। । कुनै एक चिया कमानको सरदार बाधबीर लामा उठेर कराउन थाले कि कसैले दल वहादुरलाई हातपाय गरे त्यसको नतिजा गम्भीर हुनेछ भन्दै दल बहादुर गिरि जिन्दाबादको नाराले हल गुनज्यमान भएको थियो। डिपुटी कमिशनर चोर दैलोबाट नो दो ग्यारह भैसकेको थियो। दल बहादुर गिरीको आत्म स्वभाविमानको निम्ति बिरोधको आवाज र साहसलाई हलाभित्रमा मानिसहरुले समर्थन गरका थिए। रिंक सिनेमा हलमा भएको अपमानको वदला लिनलाई डिपुटी कमिशनर मिस्टर एस डव्लु गोडे मौकाको तलासमा थियो। कांग्रेस दलको अनुमोदनमा उठेको खलिफत आन्दोलनमा दल बहादुर गिरी सभागी भएको थिए अनि अली ब्रर्दश्को नाममा चन्दा संग्रह थाले। कवि काजी नजरुल इस्लामले उनको पत्रिका "धुम केतु" दिनाङ्क ७ नोभेम्बर १९२२मा यसरि लेखेको थियो कि दल बहादुर गिरीलाई ब्रिटिश पुलिसद्वारा खलिफ आन्दोलनको निम्ति चन्दा उठाएको इलजाममा पक्राउ गरि दार्जिलिंग जेलमा थुनुवा गरेको थियो पछि उनलाई अलिपुर सेन्त्रल जेलमा सरुवा गरिएको थियो। केही महीनासम्म काराबासको दण्ड भोगेर उनलाई जेलबाट मुक्त गरिएको थियो।
दल बहादुर गिरी जेलबाट छुटे पश्चात दार्जिलिंङ्गको चिया कमानहरुमा कांग्रेस दलको झन्डामुनि रहेर चिया श्रमिकहरु माझ गान्धीजीको सिद्धान्तलाई प्रसार प्रचार गर्न थाले। दार्जिलिंगको चिया श्रमिकहरुलाई कांग्रेस दलको सदस्यता ४ आना प्रवेश शुल्क: तिरेर भटाभट सदस्यता ग्रहण गर्न शुरु गरेका थिए। चिया श्रमिकहरुको दयनीय
हातल विषय आवाज बुलन्द हुन थाल्यो। दैनिक हाजिरा बडोतरीको मागमा हडताल हुन थाल्यो अनि मालिकबर्गले श्रमिकहरुको दैनिक हाजिरी बडाउन बाध्य भएका थिए। नोभेम्बर १९२१ मा दल बहादुर गिरीले दार्जिलिङ्गमा एउटा विराट जन सभा आयोजित गरी महात्मा गान्धीजीलाई काराबासबात झट्ट रिहाइको मांग पेश गरे। ब्रिटिस राजाको खिलाफ बगावत अनि असहयोग आन्दोलनको निमित जनतालाई उस्काएको मुद्धा हालेर गिरीलाई तेश्रो पल्ट पर्काउ गरी तिस्रो दर्जाको कैदीको रुपमा अलिपुर सेन्त्रल जेलमा थुनुवा गरेको थियो। दल बहादुर गिरि एक सम्भ्रान्त व्यक्ति थिए अनि दार्जिलिद जिल्लाको एक मात्र साँचो कांग्रेसी दलको कार्यकर्ता थिए। ब्रिटिश राजमा कुनै पनि रीतिले स्वतन्त्रताको आवाज उठान गर्न प्रतिबन्ध थियो। यसैकारण गिरीलाई कठोर काराबासको सजाइशितहित तेस्रो दर्जाको कैदीको रुपमा राखिएको थियो। उसलाई चोर, डकैत र ठगको इलाजाम लगाएर जेलमा सडाएर राखेको थियो। जेलमा दल बहादुर गिरीको अवस्था देखेर जेलमा कैद अन्य स्वतन्त्रता संग्रामीहरु मध्ये सतिश बाबु, नरेन चौधरी अनि अन्य कैदीहरुले विरोधको आवाज उठाउन थालेको थिए । यस धटनालाई मध्य नजर राखेर दल बहादुर गिरीलाई हुगली जेलमा सारेका थियो। हुगाली जेलमा अन्य स्वाधिनता सेनानिहरुसित सम्पर्क आए पश्चात जेलमा अन्य स्वतन्त्रता कैदिहरुमाझ स्वदेशी आन्दोलनको पाठ पठाएका थिए गिरीले। दल बहादुर गिरी छातीको रोगले ग्रसित थिए। जेलको खाना, कुव्यवस्था अनि कठोर सजाइको कारण गिरीको शारीरिक अवस्था दिनप्रतिदिन नाजुक हुंदै गएको थियो। ब्रिटिश राज दल बहादुर गिरीको आवाजलाई दार्जिलिङ्ग क्षेत्रबाट सदाको निम्ति निभाउनको निम्ति गिरीलाई इतिश्री गर्न चाहन्थे। मृत्युश्याको अवस्थामा पुगेको गिरीलाई उनको धर कालिम्पोगमा पठाइयो। दल बहादुर गिरीको शिकिस्त सारीरिक अवस्थाको खबर थाहा पाएर सुभाष चन्द्र बोसले उनको प्रकाशित पत्रिका " सारथी " मा दल बहादुर गिरीको निम्ति आर्थिक सहयोगको निम्ति चन्दा संग्रह गर्ने आव्हान गरेको थियो। सुभाष चन्द्र बोसले विजय लाल चटर्जीलाई गिरीको सहायताको निम्ति संग्रहित धन राशि रू १०००/- पुर्याउनको निम्ति कालिम्पोंग पठाएको थियो। तर दैवको लाठी सबै माथि भने झैँ ०९ नोभेम्बर १९२४ मा ३६ वर्षको अल्पायुमा दल बहादुर गिरी संधैको निम्ति अस्ताए। गिरीको मृत्युवरनको समाचार सुनेर महात्मा गान्धीले १३ नोभेम्बर १९२५ को Young India पत्रिकामा गिरीको मृत्यु देशको निम्ति ठुलो क्षति भएको संवेदना अभिव्यक्त गरेका थिए।
सर्व भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसको ३९ वां अधिवेशन जो बेलगांवमा आयोजित भएको थियो। २६ दिसम्बर १९२८ मा गान्धीजी स्वंम सभामा उठेर दल बहादुर गिरीको वीरगति एंव अन्य स्वतन्त्रता सेनानिहरुको वलिदानको निम्ति श्रद्धान्जली अनि संवेदना प्रतिवेदन प्रस्तुत गरेका थिए।
दल बहादुर गिरीको मृत्य पश्चात गिरीको परिवारको आर्थिक हालत एकदमै शोचनीय र दयनीय भएको थियो। गिरी चाहन्थे कि उसको मृत्यु पश्रात उनको परिवार गान्धीजीको साधिन्यतामा साबरमति आश्रममा राखियोस्। पछि गान्धीजीले गिरीको परिवारलाई बोलाएर सावरमति आश्रममा ससम्मान राखिएको इतिहास साक्षी छ। भारतवर्षको स्वदेशी आन्दोलनमा दल बहादुर गिरीको उत्सर्ग वलिदान भारतीय गोर्खा समुदायले सगर्व संस्मरण गर्न पर्ने हो जसको वलिदानको गाथा भारतवर्षको स्वाधिनताको संग्रामको इतिहासमा सुवर्ण अक्षरले सजिएको छ । आज हाम्रो युवा शिक्षित जमातलाई दल बहादुर गिरी को थिए अनि किन उसको सालिक कालिम्पोंगगको प्रवेश द्वार थाना डाँडामा स्थापित छ बारे अनभिज्ञ छ। गिरीको पार्थिक शरीर दफ़नाएको भूमी ८ माइल स्थित महेन्द्र लुहागुनको बारीमा अवस्थित छ जो हामिहामी गोर्खाको निम्ति दिल्लीस्थित राजधाट , विजयधाट जस्तो पवित्र स्थल जस्तो पुंज्नु पर्ने तर हामी गोर्खाहरु कहिले त्यो संस्कार -सस्कृतिलाई आत्मसात गर्ने ??
जय हिन्द बन्दे मातारम अनि भारत माताकी जय
